Vormgeven informele netwerken

Een Tijd voor Thuis campagne

Hyperlokaal onderzoek naar welwillende burgers

Kan (tijdelijke) opvang van jongeren die dak- of thuisloos raken ook sneller en dichterbij huis geregeld worden? Wat kunnen we leren van burgers die zich hiervoor inzetten?

Interventie Steenwijkerland

Situatie:

Voor jongeren uit kleine gemeenten die op straat belanden is het aanbod aan geschikte opvang in de buurt vaak te krap. In Steenwijkerland (en ook in Hardenberg) worden deze jongeren ‘in ergste geval’ doorgestuurd naar daklozenopvang de Herberg in Zwolle. Onder meer de jeugdpolitie van Hardenberg zegt dat deze doorverwijzing in de meeste gevallen niet voelt als een oplossing maar als een laatste strohalm. Het merendeel van de jongeren die wij spraken laat deze signalen ook horen. Zij hunkeren naar een ‘thuis’ en vinden dit vaak niet in de formele opvang die hen aangeboden wordt. Daarnaast duurt het in sommige situaties ook erg lang, voordat er überhaupt een plek beschikbaar is voor deze jongeren. Om dit gat te dichten voelen sommige betrokken burgers in deze gemeenten zich geroepen om in te springen en tijdelijke en acute opvang te verlenen.

Tijdelijke opvang
Lokale opvang
Burgerinitiatief
Netwerk
Campagne

Inzichten vooronderzoek:

  • Het aanbod aan opvang dat voldoet aan het ‘thuisgevoel’ voor jongeren is gering. We vonden twee vormen van opvang die hier wel aan lijken te voldoen.

  • Vorm 1: de gemeente Steenwijkerland is sinds 2022 van start gegaan met het initiatief ‘Steunouder’ via Sociaal Werk de Kop. Als steunouder vang je een of twee dagdelen in de week een kind van een ander op. Hiermee ondersteun je de ouder en kun je het kind een leuke dag bieden. Dit concept is vooral gericht op kinderen en minder op jongeren. Het brengt rust in de thuissituatie en draagt mogelijk preventief bij aan verminderen van dak- en of thuisloosheid bij jongeren. Dit is een formele vorm van opvang.

  • Vorm 2: een aantal inwoners van Steenwijkerland verzorgt op eigen initiatief en met eigen middelen (tijdelijke) opvang voor jongeren die dak- en/of thuisloos raken. Deze burgers springen in wanneer jongeren tussen wal en schip raken, omdat het formele netwerk hen geen passende oplossing kan bieden op dat moment. Deze vorm van opvang is informeel.

  • Verschil formele en informele opvang: formele opvang is officieel erkend en geregistreerd en wordt geregisseerd en ondersteund vanuit de gemeente. Informele opvang opereert zelfstanding en vaak onder de radar.

  • Factoren die bijdragen aan het ervaren van het ‘thuisgevoel’: een plek waar a) je fouten mag maken, b) er iemand is met een luisterend oor, c) je ‘gewoon’ jongere kunt zijn en niet alleen wordt gefocust op de ‘probleemsituatie’, d) je zelf (leert) regie te hebben over je eigen leven en e) het ‘huiselijk’ is.

Burger-opvang en botsende belangen

Via de gemeente Steenwijkerland werd het Tijd voor Thuis team getipt over een welwillende burger die op eigen houtje tijdelijke opvang voor jongeren uit de regio verzorgt. Deze inwoner is niet de enige in Steenwijkerland die in dit gat springt. En ook in andere gemeenten zijn er betrokken burgers die soortgelijke opvang verlenen. Mensen die wanneer de nood hoog is voor een korte tijd graag een kamer vrij maken voor een jongere.

Wij spraken een aantal jongeren die gebruik hebben gemaakt van deze vorm van tijdelijke opvang over hun motivatie om tijdelijk bij deze Steenwijker in te wonen. De behoeften lijken goed aan te sluiten op dat wat de burger-opvanger hen kan bieden.

Toch wordt dit pragmatische werk vaak juist níet aangemoedigd, omarmd of financieel bijgestaan door de gemeente. Vanwege regelgeving, privacy, risico op fraude of door onduidelijkheid of en waar dit werk een plek kan krijgen in het systeem. Dit frustreert de burger-opvanger. Na jaren voorzien in opvang, overweegt deze inwoner te stoppen met deze vorm van hulpverlening.

    • Wenst om gewoon graag ergens ‘thuis’ te zijn

    • Wil acuut stoom af kunnen blazen om erger te voorkomen

    • Blijft graag enigzins in de buurt van het bekende netwerk

    • Uit zorgen over de (onnodige) bemoeienis van instanties, zoals de regulier jeugdzorg

    • Werkt vanuit medemenselijkheid; jongeren kun je niet op straat laten staan

    • Kan op sommige punten opvang aanbieden die beter aansluit bij de behoeften van jongeren

    • Kan sneller actie kunnen ondernemen dan in reguliere jeudgdzorg

    • Voelt zich onvoldoende erkend en gesteund door de gemeente

    • Heeft de verantwoordelijkheid om voor haar inwoners te zorgen

    • Heeft onvoldoende grip op en oplossingen voor de specifieke groep jongeren die hier tussen wal en schip vallen

    • Is (op korte termijn) geholpen door het inspringen van welwillende burgers

    • Wil zicht krijgen op informele opvang

    • Wil inzicht krijgen in aantallen van jongeren die dak- en/of thuisloos zijn (nu veel onder de radar)

    • Hoopt wildgroei aan informele opvang te voorkomen

    • Wil ervoor waken dat jongeren niet massaal van huis lopen

“Enerzijds juichen we burgerinitiatieven toe, anderzijds werken we ze ‘tegen’ omdat we moeten letten op gevaren als fraude, verantwoordelijkheid etc.”

— beleidsmaker gemeente Steenwijkerland

“Ik zie een gat ontstaan tussen gemeente en burger. De gemeente staat absoluut niet met de voeten in de klei.”

— burger opvanger uit Steenwijkerland

 

Interventie in stappen:

Kennismaking: via de gemeente ontmoetten we een Steenwijker die thuis (tijdelijke) opvang verleent vanuit de veronderstelling dat deze jongeren een thuis verdienen in en rondom Steenwijk; dichtbij de mensen die hun omgeving kennen en hen daarbinnen perspectief kunnen bieden. Als betrokken en bevlogen burger zijn er door deze burger al zo’n 12 jongeren opgevangen in de afgelopen jaren. Deze Steenwijker deelde met ons wat de waarde is van deze vorm van opvang en waar je als burger-opvanger tegenaan loopt. We bespraken eerste ideeën in hoe een burger-opvanger ondersteund kan worden.

Ontwerpsessie: samen met de burger-opvanger, een ‘collega-burger opvanger’ een gezinslid en twee jongeren die tijdelijk bij deze burger-opvanger hebben gewoond organiseerden we een ontwerpsessie bij hen thuis. De ontwerpvraag was: hoe kunnen we het netwerk van burger opvangers versterken?

Campagne: de ontwerpsessie resulteerde in een idee voor een onderzoekscampagne om te achterhalen wie er in de omgeving ook jongeren opvangt (of daar geïnteresseerd in is), waarom zij dit (willen) doen en wat ze daarvoor nodig hebben.

Hoe kunnen we het netwerk van burger-opvangers versterken?

Uitkomsten ontwerpsessie:

Met twee burger-opvangers, een gezinslid van een van de opvanger en jongeren die gebruik hebben gemaakt van deze vorm van opvang brainstormden we over wat 'de ideale' vorm van opvang zou kunnen zijn en hoe het netwerk aan burger-opvangers ondersteund kan worden.

Wat kan informele opvang bieden?

  • Het gezinsgevoel, wat vaak ontbreekt bij een zorginstelling

  • Bereik van jongeren door via-via netwerk van jeugd in Steenwijk

  • Basisbehoeften: “een douche, wc en wat begrip”

  • Plek om “op je bek” te kunnen gaan

Wat heeft informele opvang nodig?

  • Erkenning en (financiële) ondersteuning vanuit de gemeente om informele opvang veilig en duurzaam te regelen.

  • Connectie tussen verschillende burger-opvangers. Die connectie is er nu niet/nauwelijks, terwijl er in Steenwijk wel meerdere burger-opvangers zijn.

Kansen en ideeën: 

  • Campagne / haalbaarheidsonderzoek: 

    • Onderzoek naar vormen van en cijfers over informele opvang in Steenwijkerland

    • Inventarisatie van animo bij inwoners Steenwijkerland voor opvangen jongeren

    • Mogelijkheden poule van burger-opvangers onderzoeken

“Als ik het niet doe, waar moeten de jongeren dan heen?”

— burger opvanger uit Steenwijkerland

“Het is fijn dat ik hier niet alleen maar over mijn problemen hoef te praten. We hebben ook gewoon gesprekken over het dagelijks leven.”

— jongere uit Steenwijkerland die thuisloos is geweest

“Ik vond hier een stukje rust, een bord eten en begripvolle gesprekken.”.

— jongere uit Steenwijkerland die thuisloos is geweest

“Via 'het netwerk' van jongeren onder elkaar komen ze bij mij terecht.”

— burger opvanger uit Steenwijkerland

Digitale campagne

Campagne live!

Onderzoekscampagne

Fysieke campagne

Doel van de campagne:

In samenwerking met de betrokkenen van de ontwerpsessie werkten we de ideeën uit tot een campagne. Deze campagne is gericht op het zoeken naar personen die deze vorm van opvang ook al zo organiseren of hier voor open zouden staan.

Zowel de fysieke als digitale campagne materialen verwezen geïnteresseerden door naar een korte digitale vragenlijst. We vroegen het volgende uit:

  • Bied jij jongeren die dak- of thuisloos zijn in Steenwijkerland een thuis?

  • Op welke manier bied/zou jij jongeren onderdak of hulp (kunnen bieden)?

  • Zou je van buitenaf beter ondersteund willen worden in het onderdak bieden van jongeren?

  • Zou je in contact willen komen met andere opvangers van jongeren?

Digitale campagne:

Er is tijdelijk een Facebook pagina ingericht om mensen te attenderen op de campagne en te werven voor de vragenlijst. Deze pagina vermeldde ook basisinformatie over het Tijd voor Thuis project. Naast de landingspagina op Facebook, was de campagne te zien in de Facebook advertenties.

Fysieke campagne

We printen in totaal 20 posters en verspreidden deze op verschillende publieke locaties in Steenwijk. Er waren drie varianten van de poster. De posters verschilden in beeld en (subtiel) in de centrale vraag die erop gedrukt staat. De vragen waren:

Heb jij jongeren wel eens tijdelijk onderdak geboden?

Ken jij iemand die wel eens onderdak biedt aan dak- en thuisloze jongeren?

Zou jij weleens tijdelijk onderdak willen bieden aan jongeren in Steenwijkerland?

Campagne Live!

In december 2022 lanceerden we de Facebook -pagina en -advertenties, publiceerden we de campagne in lokale kranten en plakten de posters op community boards. De campagne was online actief voor 6 weken.

Campagne resultaten:

  • 25 personen hebben de vragenlijst ingevuld

  • 13 zijn door het Tijd voor Thuis team teruggebeld voor een kort verdiepend gesprek

  • 5 mogelijk geschikte lokale opvangers lijken hiertussen te zitten (*op basis van de korte verdiepende gesprekken)

Vervolg stappen en kansen

Deze resultaten zijn teruggekoppeld aan de gemeente Steenwijkerland en de burger-opvangers die met ons deze campagne hebben vormgegeven.

Mogelijke vervolgstappen zouden kunnen zijn:

  • Verkennen hoe de burger-opvangers en potentiële burger-opvangers aan elkaar gekoppeld willen worden

  • Faciliteren van een bijeenkomst tussen de (potentiële) burger-opvangers en eventueel de gemeente, waarin kennis en behoeften kunnen worden uitgewisseld. De instreek zou kunnen zijn: vooruit kijken naar een duurzame vorm van informele vorm van opvang.